'Handan'Halide Edip Adıvar

Kuzgunculuk tepesindeki büyük evde, Cemal Bey’in iki kızı ve karısının yeğeni Neriman ve üvey kızları Handan yetiştirilmiş, alafranga eğitim görmüşlerdir. Handan, Hüsnü Paşa adlı bir hariciyeciyle evlenmiş, Avrupa’da yasamaktadır. Neriman, Refik Cemal adında biriyle evlenir. Refik Cemal, bir süre sonra, Abdülhamit’e karşı olduğu sezildiği için, Avrupa’ya sürülür. İkisi, mektuplaşırlar. Neriman her haliyle Handan’ın etkisinde ve onun özlemini çektiği için; kocasına hep ondan söz açar. Karşılıklı mektupların konusu hep Handan olmuştur. Nazım, Abdülhamit’e karşı, yurtsever bir gençtir. Handan’la yakından ilgilenmiş, ortak çalışmaları ikisi arasında duygu birliği, bir yakınlık meydana getirmiştir. Ama Handan, her yönden beğendiği Nazım’dan, evlenme teklifi almış olmasına rağmen, evlenme amacından öte sıcak bir ask bulamadığı düşüncesiyle, ikinci isteyeni Hüsnü Paşa’yla evlenmiştir. Bunları daha önce, Handan’ın Neriman’a yazdığı mektuplardan öğreniyoruz. Handan, Hüsnü Paşa ile bu duygu içinde evlenir, fakat pek umduğunu bulamaz; mutlu olamaz. Nazım bir daha gözükmemiştir. Ancak bir süre sonra Avrupa’ya kaçarken yakalanıp Fizan’a sürülmek üzere iken hapishanede kendini boğduğu; cebinden, Handan’a yazılmış iki mektup çıktığı öğrenilir. Bu olaydan sonra Handan büyük bir vicdan azabı içinde kıvranır, sonunda kocası tarafından Avrupa’ya götürülür; içine dönük bir yasayışa koyulur. Hüsnü Paşa ise, çapkınlıklar peşindedir, hiç bir zaman Handan’a bağlı kalmaz; zaman zaman hırçınlaşır, ondan uzaklaşır. Handan’ın ruhunu yalnızlık kaplamış; gerektiğinde kendi değerini umursamaz görünmüştür, ama, yine de Hüsnü Paşa’yı kendisine bağlayamamıştır. Handan’ı bu durumda yalnız bırakmayan biri vardır: Refik Cemal Refik Cemal de, karısı Neriman’ın boş bıraktığı düşünce yönünü Handan’la tamamlamaktadır. Hüsnü Paşa’nın dönmeyişi Handan’ı yatağa düşürür; çok geçmeden Handan menenjit olur. Refik Cemal onun başındadır; Handan’ın geçirdiği bunalımı anlatır: İyi bir bakim sonucunda menenjit atlatılır. Fakat bu kez Handan, hafızasını kaybetmiştir. Refik Cemal’le Fransa’ya, oradan hava değişimi için İtalya’ya gider Anılar yerine gelmeye başlamıştır, ama geçmişteki her şeyi Refik Cemal’le ilgili olarak hatırlar. Refik Cemal’in uzun bir süre Handan’la bağlantısı aşka dönmüştür. Handan’da, bütün geçmişi geri dönünce, yeniden bunalımlar başlar, çok geçmeden Handan ölür. Cenazesi İstanbul’a getirilir. Handan’ı bütün sevenler, tanıyanlar onun başındadır.